Europejskie dziedzictwo kulturowe

Osiedla Werkbundu są świadectwem dokonań europejskiej awangardy, która w krótkim okresie międzywojnia położyła w wielu europejskich krajach podwaliny współczesnej architektury. Osiedla te tworzą wspólnie europejskie dobro kultury o niezwykłym znaczeniu. Są one po dziś dzień przedmiotem dyskusji teoretyków architektury, a zarazem miejscami, do których pielgrzymują liczni zainteresowani z przeróżnych krajów, aby podziwiać dzieła modernistycznej architektury i urbanistyki.

Osiedla Werkbundu odzwierciedleniem historii Europy

Dzieje osiedli Werkbundu odzwierciedlają społeczno-polityczne prądy i rozłamy w historii dwudziestowiecznej Europy – zwrot ku demokracji po pierwszej wojnie światowej, prześladowania międzynarodowej awangardy przez nacjonalistyczne i rasistowskie władze, czy podział żelazną kurtyną po drugiej wojnie światowej.

Modernistyczna architektura jako wspólne europejskie osiągnięcie

Po upadku żelaznej kurtyny odnowiono kontakty między osiedlami Werkbundu. Od kilku lat w ramach „Sieci europejskich osiedli Werkbundu 1927-1932” zachodzi wielostronna wymiana doświadczeń, co w marcu 2020 roku zaowocowało przyznaniem tym osiedlom Znaku Dziedzictwa Europejskiego. W przyszłości program wymiany między osiedlami koncentrować się będzie na uświadamianiu kolejnym pokoleniom, jak wielkie znaczenie ma modernistyczna architektura jako wspólne europejskie osiągnięcie.

Osiedle Weißenhof w Stuttgarcie (1927)

Osiedle Weißenhof powstało w 1927 roku w ramach wystawy niemieckiego Werkbundu. Celem projektu było znalezienie nowych dróg zaspokojenia głodu mieszkaniowego po pierwszej wojnie światowej i wskazanie rozwiązań, pozwalających na racjonalne, przystępne i zdrowe budownictwo mieszkaniowe.

Siedemnastu europejskich architektów awangardowych zaproszono do zaprojektowania rozwiązań „mieszkań dla współczesnych mieszkańców wielkich miast”. W krótkim czasie wzniesiono 21 w pełni funkcjonalnych domów eksperymentalnych, mieszczących w sumie 63 mieszkania. Osiedle Weißenhof jest unikalnym manifestem „klasycznego“ modernizmu. Trudno byłoby znaleźć inne miejsce, w którym europejska awangarda tak konsekwentnie zaprezentowała swój program.

Osiedle Nový Dům w Brnie (1928)

Wzorcowe osiedle Nový Dům w dzielnicy Žabovřesky powstało w 1928 roku jako część wystawy prezentującej dokonania ówczesnej kultury Czechosłowacji. Przy wsparciu czechosłowackiego Werkbundu liczni znani wówczas architekci zaprojektowali 16 domów odpowiadających minimalistycznym założeniom. Ich celem było stworzenie nowoczesnych mieszkań, na które mogłyby sobie pozwolić młode rodziny. Po dziś dzień osiedle Nový Dům jest świadectwem innowacyjności ówczesnych architektów, której przejawy można podziwiać również w innych dzielnicach Brna – jako przykład mogą służyć: ukończona w 1930 roku willa Tugendhatów projektu Miesa van der Rohe, liczne domy mieszkalne w kwartale Masaryka czy też okazałe gmachy administracyjne w centrum miasta.

Wystawa „Mieszkanie i miejsce pracy" w Breslau/Wrocławiu (1929)

W 1929 roku, w dwa lata po osiedlu Weißenhof w Stuttgarcie, we Wrocławiu zorganizowano wielką wystawę budowlaną pod tytułem „Mieszkanie i miejsce pracy“ [niem. „Wohnung und Werkraum-Ausstellung“ (WuWA)]. Celem ekspozycji było zaprezentowanie nowych rozwiązań nowoczesnych mieszkań i miejsc pracy. Przez trzy miesiące można było podziwiać 132 w pełni urządzone mieszkania w trzydziestu dwóch budynkach. Realizacje wyróżniały się eksperymentalnym podejściem i społeczno-utopijnym charakterem, a jednocześnie uwzględniały zmiany modelu życia kobiet, realizujących się nie tylko w rodzinie, lecz i w pracy zawodowej.

Osiedle Neubühl w Zurychu (1931)

Aby zrealizować osiedle na atrakcyjnej działce na zboczu wzgórza nad Jeziorem Zuryskim, w 1928 roku z inicjatywy szwajcarskiego Werkbundu ukonstytuowano grupę założycielską i spółdzielnię użyteczności publicznej. Zespół, w skład którego weszli architekci Paul Artaria, Max Ernst Haefeli, Carl Hubacher, Werner Moser, Emil Roth, Hans Schmidt i Rudolf Steiger, zaprojektował wszystkie domy osiedla, konsekwentnie realizując wspólną koncepcję. Mimo to osiedle nie sprawia wrażenia monotonii – zaproponowano różnorodne typy mieszkań, od kawalerek do sześciopokojowej willi. Ponadto do dyspozycji mieszkańców przewidziano świetlicę, żłobek, sklepy i pracownie.

Osiedle Baba w Pradze (1932-1936)

Poczynając od 1928 roku przewodniczący czechosłowackiego Werkbundu, architekt Pavel Janák, opracował kilka koncepcji urbanistycznych osiedla na obrzeżu Pragi. Do realizacji przeszedł projekt z czterema równoległymi ulicami, przebiegającymi wzdłuż zbocza, które zapewniały osiedlu kameralność, jednocześnie umożliwiając niezwykły widok na miasto.

W latach 1932-1936 wzniesiono tu 33 niewielkie wille przeznaczone dla wyższej klasy średniej, przy czym 20 domów zaprezentowano w ramach wystawy, mającej miejsce jesienią 1932 roku. Osiedle Baba wyróżnia się atrakcyjnym usytuowaniem w krajobrazie i różnorodnością typów domów, jakże charakterystyczną dla funkcjonalizmu w budownictwie mieszkaniowym okresu międzywojennego.