Wiedeń a modernizm około roku 1930

Gdy myślimy o modernistycznej architekturze Wiednia z początku lat trzydziestych, od razu nasuwa się jedno nazwisko – Josef Frank. Inicjator i kierownik artystyczny wiedeńskiego Osiedla Werkbundu w projekcie ogólnym osiedla wzorcowego oraz w swoich własnych realizacjach architektonicznych i pracach teoretycznych opowiadał się za architekturą w znacznym stopniu niezależną od epoki i stylu, co znajduje swoje odbicie w wiedeńskim budownictwie lat trzydziestych.

Człowiek w centrum uwagi

W centrum uwagi twórców architektury modernistycznej w Wiedniu nie stały kryteria estetyczne, zasady formalne, ani poszukiwanie formy, lecz przede wszystkim indywidualne potrzeby mieszkańców. Dom miał być celem samym w sobie, umożliwiającym człowiekowi zaspokojenie fundamentalnej potrzeby mieszkania. „Dom jest nowoczesny, jeżeli jest w stanie przejąć wszelkie przejawy życia naszych czasów, pozostając przy tym organicznie wyrosłą strukturą.“ Ta wypowiedź Josefa Franka jasno pokazuje dążenie przedstawicieli wiedeńskiego modernizmu do uwolnienia się od ograniczeń narzuconych przez styl i symbolikę oraz do kierowania się potrzebami użytkownika, co oznacza, że już w fazie planowania rzutu należy uwzględnić indywidualne możliwości urządzenia domu meblami różnego stylu, epoki, koloru i formy. Takie typowo wiedeńskie podejście do architektury i mieszkalnictwa znalazło najdobitniejszy wyraz w willi Juliusa Beera przy Wenzgasse w Wiedniu, zrealizowanej przez Josefa Franka i Oskara Wlacha w latach 1930/31, uchodzącą obecnie za ikonę austriackiej architektury modernistycznej.

Osiedle Werkbundu a modernizm wiedeński

Oznaką odrębności wiedeńskiego modernizmu około roku 1930 jest również osiedle Werkbundu, które z jednej strony zdystansowało się od zamkniętego estetycznego systemu modernizmu i stylu międzynarodowego, z drugiej strony nie nabierając jednakże cech architektury konserwatywnego drobnomieszczańskiego tradycjonalizmu. Uwalniając się od dyktatu formy narzucanej przez modernizm Bauhausu, dystansując się od nowatorskich konstrukcji budowlanych, wiedeńskie osiedle wzorcowe było prezentacją indywidualnych rozwiązań rzutów budynków i nowoczesnych wizji mieszkania.

Styl międzynarodowy

Około roku 1930 z dala od nurtu wiedeńskiego modernizmu wyrosło młode pokolenie twórców, ukierunkowane na międzynarodową awangardę, któremu udało się zrealizować w Wiedniu kilka wybitnych budowli. Budynek urzędu pracy w dzielnicy Liesing autorstwa Ernsta Antona Plischke, internat dla młodzieży przy Krottenbachstrasse projektu wykładowcy Bauhausu Antona Brennera czy dom dla gości przy willi hrabiny Heriot, stworzony przez dwoje wychowanków Bauhausu: Franza Singera i Friedlę Dicker to budynki utrzymane w stylu międzynarodowym. Powyższe przykłady, z których do naszych czasów przetrwał jedynie budynek urzędu pracy projektu E. A. Plischkego, należą jednak w Wiedniu do wyjątków.

Tekst: Anna Stuhlpfarrer