Austriacki Werkbund

Austriacki Werkbund założono w roku 1912 na wzór niemieckiego stowarzyszenia twórczego w celu „uszlachetnienia“ wytworów pracy rzemieślniczej przez współdziałanie sztuki, rzemiosła i przemysłu. Na pierwszym walnym zebraniu w roku 1913 ówczesny przewodniczący stowarzyszenia, Adolf Freiherr Bachofen von Echt w następujący sposób sprecyzował ideę Werkbundu: „Werkbund pragnie w miarę swoich możliwości przyczynić się do upowszechniania wysokiej jakości metod pracy, wysokiej jakości produktów, szlachetnych towarów. Nie mamy tu jednak na myśli jedynie towarów kosztownych i drogocennych […], lecz również produkty skromne, proste i tanie, mogące być jednak szlachetnymi towarami, jeżeli nie będą udawać czegoś bardziej drogocennego, pozostając tym, czym są.“ Nowo założone stowarzyszenie nie pragnęło przy tym tworzyć drogich prac dla najzamożniejszej warstwy społeczeństwa, lecz dążyło do tego, aby również „osobom ubogim, drobnym mieszczanom i robotnikom, jeżeli nawet w bardzo skromnym zakresie […] oferować jedynie takie produkty, które cieszą doskonałością wykonawstwa i podnoszą kulturę mieszkania“. Do stowarzyszenia zrzeszającego artystów, przemysłowców i przedstawicieli rzemiosł artystycznych należeli między innymi Josef Hoffmann, Josef Frank, Oskar Strnad i Dagobert Peche.

Osiągnięcia austriackiego Werkbundu

Działalność austriackiego Werkbundu, zogniskowaną przeważnie w Wiedniu, można podzielić na dwie istotne fazy. W początkowym etapie jego istnienia najważniejszym wydarzeniem był udział w pierwszej wystawie Werkbundu, która miała miejsce w Kolonii w 1914 roku. Stowarzyszenie jednoznacznie opowiedziało się wówczas za czystym rzemiosłem, sceptycznie odnosząc się do wszelkich przejawów postępu i masowej produkcji. Po aktywności w początkowym okresie nastąpiły lata zastoju i dopiero w końcu lat dwudziestych XX wieku doszło do ponownego rozkwitu działalności, której najważniejszym osiągnięciem było wzniesienie wzorcowego osiedla Werkbundu w Wiedniu. Wielkie zasługi w realizacji tej wystawy położył Josef Frank, który w 1927 roku był jedynym Austriakiem zaproszonym do współpracy przy osiedlu Werkbundu w Stuttgarcie i z biegiem lat stał się ważną indywidualnością w austriackiej organizacji.

Rozłam i rozpad

Na wiedeńskiej wystawie Werkbundu w 1932 roku utopia stała się budowlaną rzeczywistością. Nastąpiło to w czasie, w którym zaczynało być już widoczne, że dla takiego podejścia do budownictwa, mieszkania i życia opartego na wolności jednostki nie ma przyszłości zarówno z przyczyn politycznych jak i ekonomicznych. Wkrótce po wiedeńskiej wystawie działalność austriackiego Werkbundu weszła w fazę schyłkową. W wyniku ostatecznego rozłamu w roku 1934 powstały dwie różne organizacje: politycznie raczej lewicowo nastawione stowarzyszenie Werkbundvereinigung z Josefem Frankiem na czele oraz prawicowy, konserwatywny i w podtekście antysemicki „Nowy Werkbund” kierowany przez Clemensa Holzmeistera. Jeszcze w tym samym roku Josef Frank wyemigrował do Szwecji. Oznaczało to faktyczny koniec „starego” Werkbundu, jeszcze zanim w 1938 roku stowarzyszenie to zostało rozwiązane przez władze nazistowskie.

Tekst: Anna Stuhlpfarrer