DeutschEnglishČeština

Wiedeński ruch osadniczy

Ruch osadniczy na rzecz budowy tanich domów jednorodzinnych powstał po 1918 roku, gdy w powojennym Wiedniu borykano się ze skrajnym niedoborem żywności i fatalną sytuacją gospodarczą. Wobec klęski głodu i braku mieszkań tysiące mieszkańców Wiednia wzięło sprawę w swoje ręce i zaczęło własnymi siłami stawiać prymitywne domostwa na obrzeżach miasta. Na ogół były to skromne baraki z desek, choć zdarzały się też domki murowane. Na przydomowych działkach uprawiano na własny użytek jarzyny, owoce i zboża jak również hodowano drób i króliki.

Spółdzielnie budowy osiedli i inicjatywy ze strony miasta

Władzom miasta, zaskoczonym intensywnością ruchu osadniczego, zależało przede wszystkim na pogodzeniu niekontrolowanej i nielegalnej działalności budowlanej z założeniami urbanistycznymi. Już około 1921 roku „dzicy” osadnicy zaczęli zawiązywać pierwsze spółdzielnie z poparciem finansowym ze strony gminy Wiedeń. Ten rosnący w siłę ruch oddolny oraz liczne wielkie demonstracje osadników zmusiły socjaldemokratyczne władze miasta, tradycyjnie przeciwne drobnomieszczańskiemu ruchowi osadniczemu, do stworzenia w 1921 roku specjalnego urzędu do spraw budowy osiedli. Organizatorem tego nowego wydziału magistratu był Max Ermer, jego kierownikiem – znany zwolennik budowy miast ogrodów Hans Kampffmeyer, a głównym architektem – Adolf Loos. Równocześnie gmina Wiedeń przeznaczyła różne tereny na obrzeżach miasta na potrzeby budownictwa osiedlowego, dzięki czemu działki można było obejmować zgodnie z prawem budowlanym. W tym samym roku założono również społeczno-gospodarczy zakład ds. osiedli i materiałów budowlanych (GESIBA), który w 1923 roku zasłynął akcją domów rozwojowych (planów typowych domów do etapowej rozbudowy), a w 1932 roku stał się inwestorem osiedla Werkbundu. Odpowiedzialność za całą tę działalność przejął Jakob Reumann, pierwszy socjaldemokratyczny burmistrz Wiednia, który był wielkim zwolennikiem ruchu osadniczego. Ważną rolę w rozwoju tego ruchu odegrał również socjolog i ekonomista Otto Neurath, który później stał się jednym z głównych autorów koncepcji osiedla Werkbundu.

Pierwsze osiedla i ich twórcy

Do pierwszych większych zespołów zaliczają się m. in. osiedla Rosenhügel, Friedensstadt, Heuberg i Hermeswiese, przy czym przy wznoszeniu kolonii domków w znacznym stopniu pracowali ich późniejsi lokatorzy. Celem wiedeńskiego ruchu osadniczego, czerpiącego z doświadczeń angielskiego i niemieckiego ruchu miast ogrodów, było stworzenie osiedli tanich typowych małych domów z użytkowymi ogródkami, ułatwiającymi aprowizację ich mieszkańców. Do najbardziej znanych architektów projektujących dla ruchu osadniczego należeli późniejsi twórcy osiedla Werkbundu: Adolf Loos, Josef Frank i Margarete Schütte-Lihotzky, jak również Ferdinand Schuster, Franz Kaym, Alfons Hetmanek oraz Ernst Egli i Hugo Mayer.

Tekst: Anna Stuhlpfarrer