Przygotowanie, planowanie, budowa

Domy na międzynarodową wystawę Werkbundu w 13. dzielnicy Wiednia, wzniesione w latach 1930–1932, zaliczają się do znaczących świadectw modernizmu w architekturze austriackiej. Inicjatorem i kierownikiem artystycznym wystawy był architekt Josef Frank, jeden z najważniejszych przedstawicieli tzw. „drugiego wiedeńskiego modernizmu“ epoki międzywojnia. Osiedle na wystawę austriackiego Werkbundu składa się z 70 małych domów jednorodzinnych z ogródkami, zaprojektowanych przez trzydzieścioro troje architektów. W grupie tej przeważali wiedeńscy architekci związani z Oskarem Strnadem i Josefem Frankiem, stojący na początku swojej kariery. Zaproszono też czterech projektantów spoza Austrii. Niewielkie domy – zaprojektowane jako budynki wolnostojące, bliźniacze lub szeregowe – miały prezentować różne możliwości rozwiązań, a zarazem posłużyć jako wzorce typów zabudowy w nowych osiedlach. W pełni urządzone domy wzorcowe, które docelowo przeznaczano na sprzedaż, można było zwiedzać podczas trwania Międzynarodowej Wystawy Werkbundu w Wiedniu od 5 czerwca do 7 sierpnia 1932 roku. Wystawę zwiedziło ponad 100.000 osób.

Etapy planowania

Idea wiedeńskiego osiedla wzorcowego, będącego ostatnim zrealizowanym międzynarodowym osiedlem Werkbundu, narodziła się w roku 1929. Wystawa budynków jedno i dwukondygnacyjnych, która pierwotnie miała mieć miejsce w 1930 roku, stanowiła polemikę z programem budowlanym Czerwonego Wiednia, a zarazem propozycję nowych rozwiązań dla małych mieszkań. Zmiana inwestora i lokalizacji wymusiła korektę planów i spowodowała dwuletnią zwłokę w realizacji wystawy. Wbrew pierwotnym założeniom, przewidującym wzniesienie osiedla w ramach programu budownictwa mieszkaniowego gminy Wiedeń, ostatecznie środki na jego budowę udostępnił społeczno-gospodarczy zakład ds. osiedli i materiałów budowlanych (GESIBA) w ramach swojej akcji wspierania budownictwa mieszkaniowego. Fakt ten pociągnął za sobą zasadniczą zmianę programu wystawy, gdyż celem akcji GESIBA było wspieranie budowy jednorodzinnych domów z ogródkiem. Należało zatem odstąpić od realizacji gotowych już projektów domów wielopiętrowych. Ponadto oferta domów jednorodzinnych na sprzedaż kierowała się do zupełnie innej grupy docelowej, niż uprzednio.

Przeniesienie terenu wystawy

Po zmianie programu i planów w lokalizacji przy Triesterstraße w 10. dzielnicy Wiednia nastąpił kolejny zwrot akcji: prawie w ostatniej zdecydowano, że wystawa nie odbędzie się w robotniczej dzielnicy Favoriten, lecz w Lainz, na skraju willowej dzielnicy Hietzing. Zupełnie inne warunki tego terenu wymusiły ponowne przeprojektowanie typów domów, co przesądziło o zachowanym po dziś dzień charakterze układu urbanistycznego, sugerującego organiczny rozwój zabudowy. Wzorcowe osiedle ukończono zresztą w czasach, w których nie mogło ono już wywrzeć żadnego istotnego wpływu na architekturę przyszłości ze względu na kryzys polityczny i ekonomiczny w Austrii.

Tekst: Anna Stuhlpfarrer